سەرۆکی ئەمریکا یان گەمژەیەکی بەسوود؟

نووسینی: ڕامیار محەمەد

دۆناڵد ترەمپ، کەسایەتییەکی سیاسی و بازرگانیی مشتومڕاوی، بەدرێژایی ماوەی سەرۆکایەتییەکەی و ئێستایش، بە شێوازی مامەڵەکردنی لەگەڵ سەرکردە نەیارەکانی ئەمریکا، بووەتە جێی سەرنج. پەیوەندییەکانی لەگەڵ کەسانی وەک ڤلادیمیر پوتین، کیم جۆنگ ئون و شی جینپینگ، پرسیارێکی گرینگی وروژاندووە: ئایا ترەمپ وەک سەرۆکێکی بەهێز مامەڵە دەکات، یان وەک ئەوەی زاراوەیەکی کۆنی سیاسی ئاماژەی پێ دەکات، دەچێتە چوارچێوەی “گەمژەی بەسوود”ەوە؟

چەمکی “گەمژەی بەسوود” و بنەچەکەی:

زاراوەی “گەمژەی بەسوود” (Useful Idiot) زاراوەیەکی سیاسییە، ئاماژەیە بۆ ئەو کەسانەی لە ڕۆژئاوا (بەتایبەتی ڕۆشنبیران و چالاکوانان)  بە سۆز و پشتگیرییەوە دەیانڕوانییە یەکێتیی سۆڤیەت و ئایدۆلۆژیای کۆمۆنیزم، بێ ئەوەی ئاگاداری ڕاستییە تاڵەکانی ئەو ڕژێمە بن، وەک: سەرکوتکاری، برسێتی و پاکتاوی سیاسی. هەرچەندە زۆرجار بنەچەی ئەم دەستەواژەیە دەدرێتە پاڵ ڤلادیمیر لینین و گوایە ئەو بەکاری هێناوە، بەڵام لەڕاستیدا هیچ بەڵگەیەکی نووسراوی گردەبڕ نییە بیسەلمێنێت لینین خۆی بەکاریهێنابێت. بەڵام، ئەم زاراوەیە بەفراوانی لە سەردەمی جەنگی سارددا بۆ وەسفکردنی ئەو کەسانەی بێ ئەوەی خۆیان بزانن، خزمەتیان بە ئامانجە پڕوپاگەندەییەکانی مۆسکۆ دەکرد، بەکار دەهات.

“گەمژە بەسوودەکە” کەسێکی دڵسۆزە، بەڵام سادە و خۆشباوەڕە. ئەو باوەڕی بەوە هەیە کە دەتوانێت لەڕێگەی دیالۆگ و نیازپاکییەوە لایەنی بەرانبەر بگۆڕێت، لەکاتێکدا لایەنی بەرانبەر (لێرەدا ڕژێمە تۆتالیتارەکانن) ئەم سادەییە وەک دەرفەتێک دەقۆزنەوە بۆ بەرەوپێشبردنی بەرژەوەندییە ستراتیژییەکانی خۆیان.

شێوازی مامەڵەکردنی دۆناڵد ترەمپ لەگەڵ سیاسەتی دەرەوەدا، شۆڕشێک بوو دژی نۆرمە دیپلۆماسییە باوەکان. ئەو پشتی بە غەریزەی خۆی و پەیوەندییە کەسییەکان دەبەست، نەک ستراتیجییە دامەزراوەییەکان.

١. ڤلادیمیر پوتین و یارییە ستراتیژییەکەی ڕووسیا

پەیوەندیی ترەمپ و پوتین لە هەموویان ئاڵۆزتر و مشتومڕاویترە. بۆ تێگەیشتن لە وردەکارییەکان، دەبێت لە چەند لایەنێکەوە سەیری بکەین:

• کەمکردنەوەی گرنگیی ناتۆ: ترەمپ بەردەوام ڕەخنەی لە هاوپەیمانیی ناتۆ دەگرت و بە “بارگرانی” بۆ سەر ئەمریکای دادەنا. ئەو داوای دەکرد وڵاتانی ئەندام بودجەی بەرگرییان زیاد بکەن، هەرچەندە داوایەکی ڕەوا بوو، بەڵام شێوازی هێرشکردنە سەر هاوپەیمانەکان و گومان خستنە سەر خودی پەیماننامەکە، خزمەتێکی گەورەی بە ئامانجە ستراتیژییەکانی پوتین کرد. لاوازکردنی ناتۆ یەکێکە لە ئامانجە لەمێژینەکانی ڕووسیا بۆ کەمکردنەوەی کاریگەریی ئەمریکا لە ئەوروپا.
• پرسی دەستێوەردانی ڕووسیا لە هەڵبژاردنەکان: سەرەڕای ئەوەی کە هەموو دەزگا هەواڵگرییەکانی ئەمریکا کۆک بوون لەسەر ئەوەی کە ڕووسیا دەستێوەردانی لە هەڵبژاردنەکانی ٢٠١٦دا کردووە، ترەمپ بەئاشکرا لێدوانی پوتینی بە ڕاستتر دەزانی. لە کۆنگرە ڕۆژنامەوانییە بەناوبانگەکەی هێلسنکی لە ساڵی ٢٠١٨، کاتێک پرسیاری لێ کرا کێ باوەڕی پێ دەکات، دەزگا هەواڵگرییەکانی خۆی یان پوتین؟ ترەمپ وتی: “سەرۆک پوتین دەڵێت ڕووسیا نەیکردووە. من هیچ هۆکارێک نابینم بۆ ئەوەی وا بووبێت.” ئەم لێدوانە وەک شەقێکی سیاسی کە لە نێوخۆی ئەمریکا درا، سەیر کرا و وێنەی ئەمریکای لەسەر شانۆی نێودەوڵەتی لاواز کرد.
• جەنگی ئۆکرانیا: ترەمپ بانگەشەی ئەوەی دەکرد کە ئەگەر ئەو سەرۆک بووایە، جەنگی ئۆکرانیا ڕووی نەدەدا و دەیتوانی لە ماوەی ٢٤ کاتژمێردا کۆتایی پێبهێنێت. بەڵام ڕەخنەگران پێیان وایە کە سیاسەتەکانی ئەو، وەک دواخستنی یارمەتییە سەربازییەکان بۆ ئۆکرانیا لە ماوەی سەرۆکایەتییەکەیدا، ڕێگەی بۆ پوتین خۆش کرد کە هەست بە بوێریی زیاتر بکات. باوەڕبوونی ترەمپ بەوەی کە دەتوانێت بە تەنیا و لە ڕێگەی “دانوستان”ەوە کێشەکە چارەسەر بکات، گێلی سیاسیی تێدایە، چونکە کێشەکە پەیوەستە بە سەروەریی خاک و ئاسایشی نەتەوەییەوە، نەک گرێبەستێکی بازرگانی.

٢– کیم جۆنگ ئون و دیپلۆماسیی وێنەگرتن: مامەڵەی ترەمپ لەگەڵ کۆریای باکوور گۆڕانکارییەکی ١٨٠ پلەیی بوو. دوای هەڕەشەیەکی زۆر، کەچی سێ جار لەگەڵ کیم جۆنگ ئون کۆبووەوە و باسی لە “نامەی جوان” و “پەیوەندی تایبەت” دەکرد. لە کاتێکدا ترەمپ ئەم دیدارانەی وەک سەرکەوتنێکی مێژوویی وێنا دەکرد، کەچی کۆریای باکوور وازی لە بەرنامە ئەتۆمییەکەی نەهێنا. لە بەرانبەردا، کیم جۆنگ ئون گەورەترین دەستکەوتی بەدەستهێنا: شەرعییەتدانێکی نێودەوڵەتی کە پێشتر خەونی پێوە دەبینی.

٣– شی جینپینگ و جەنگی بازرگانیی دووسەرە: پەیوەندیی ترەمپ لەگەڵ چین تێکەڵەیەک بوو لە ڕکابەریی توندی بازرگانی و ستایشی کەسی. لە کاتێکدا جەنگێکی بازرگانیی سەختی دەستپێکردبوو، هاوکات بەئاشکرا ستایشی شی جینپینگی دەکرد، بەتایبەتی کاتێک شی توانی ماوەی سەرۆکایەتییەکەی بۆ هەتاهەتایە درێژ بکاتەوە. ترەمپ بە گاڵتەوە دەیگوت: “ئەو ئێستا سەرۆکە بۆ هەتاهەتایە… لەوانەیە ڕۆژێک ئێمەش هەوڵێکی وا بدەین.” ئەم جۆرە لێدوانانە وەک نیشانەی سەرسامیی ترەمپ بە سەرکردە دیکتاتۆرەکان لێکدەدرایەوە.

بۆچی ئەمە دەچێتە چوارچێوەی “گەمژەی بەسوود”؟

١- تێکەڵکردنی پەیوەندیی کەسی و بەرژەوەندیی نیشتمانی: ترەمپ پێی وابوو کە ئەگەر بتوانێت “هاوڕێیەتی” لەگەڵ سەرکردەیەک دروست بکات، دەتوانێت کێشە ستراتیژییە قووڵەکان چارەسەر بکات. بەڵام لە سیاسەتی نێودەوڵەتیدا، سەرکردەکان نوێنەرایەتیی بەرژەوەندیی وڵاتەکانیان دەکەن. پوتین، کیم و شی، وەک سیاسەتمەداری پراگماتیک، ئەم “هاوڕێیەتی”یەیان بۆ بەدەستهێنانی ئامانجەکانی خۆیان بەکارهێنا.

٢- خۆشباوەڕی لە بەرانبەر ستایشدا: ترەمپ حەزێکی زۆری بە ستایش و پێداهەڵدان هەیە. سەرکردە نەیارەکان ئەم خاڵە لاوازەیان بە باشی قۆستەوە. بە پێدانی نازناو و ستایشکردنی وەک “سەرکردەیەکی بەهێز”، توانیان کاریگەریی لەسەر دابنێن و لە بەرانبەردا، سازشی سیاسی یان لانیکەم کەمکردنەوەی فشارەکانیان بەدەست بهێنن.

٣- تێنەگەیشتن لە یارییە درێژخایەنەکە: سیاسەت وەکوو شەتڕەنج وایە نەوەک بۆکسێن. سەرکەوتن تەنیا بۆکسێک نییە بیوەشێنی، بەڵکوو پێویستی بە پلان و ستراتیجی درێژخایەن هەیە. ترەمپ زیاتر گرنگی بە “گرێبەستی خێرا” و “ڕاگەیاندنی سەرکەوتن” دەدات، لە کاتێکدا ڕکابەرەکانی بیریان لە گۆڕینی هاوسەنگیی هێزی جیهانی لە دەیەی داهاتوودا کردۆتەوە.

لە کۆی گشتیدا، پرسیارەکە ئەوە نییە ئایا ترەمپ سەرۆکێکی بەهێز بوو یان نا، بەڵکوو ئەوەیە کە هێزی خۆی لەپێناو چیدا و چۆن بەکار هێنا. لایەنگرانی دەڵێن ئەو هێزەی بۆ شکاندنی بتە سیاسییەکان و خزمەتکردنی “ئەمریکا لەپێش هەموو شتێکەوەیە” “America First” بەکارهێنا. بەڵام شیکاریی مامەڵەکانی لەگەڵ پوتین، کیم و شی، چیرۆکێکی جیاواز دەگێڕێتەوە: چیرۆکی سەرکردەیەک کە باوەڕی بە کاریزمایی خۆی هەبوو، بەڵام لە بەرانبەردا بەرژەوەندییە ستراتیجییە قووڵەکانی ڕکابەرەکانی نەخوێندەوە. لەم ڕوانگەیەوە، ئەو نە سەرۆکێکی تەقلیدی بوو، نە گەمژەیەکی سادە، بەڵکوو دیاردەیەکی سیاسیی نوێ بوو کە تێیدا سنووری نێوان هێزی نمایشکراو و گێلێکی بەسوود، زۆر تەنک و ناڕوون دەبێتەوە.